1 қазан күні Космостехника және технологиялар институтының (сауда коды IKTTb1; жылдық купон 17%; мерзімі 3 жыл; шығарылым көлемі 1,5 млрд теңге) облигациялары Қазақстан қор биржасының ресми тізіміне енгізілді. Листинг стандартты процедура бойынша өтті, шарттары да стандартты, бірақ эмитент ерекше – Космостехника және технологиялар институты (ЖШС «ИКТТ»), институт басшылығының айтуы бойынша, Қазақстанда биржаға шыққан алғашқы ғылыми ұйым болды.
Неліктен ғылыми институт қор нарығынан инвестициялар сұрағаны, ғалымдардың қандай жобалары пайда әкелуі мүмкін және ұйымның қазіргі уақытта активтерінде не бар екендігі туралы ИКТТ директоры Разия Буралхиева мен оның перспективалық жобалар жөніндегі орынбасары Лейла Султанбекова айтып берді.
— 2009 жылдан бері, институттың құрылу уақытынан бері, мұнда космос өнеркәсібі үшін көптеген компоненттер мен жинақтауыштар әзірленді, үлкен ғылыми жұмыс атқарылды, — деп атап өтті институт директоры. — Осы жылдар ішінде институт тарапынан наноспутник үшін борттық басқару кешенінің үлгілері, космостық аппараттар үшін жұлдыздық датчик, күн датчигінің прототипі, космостық аппараттарға арналған глобалдық навигациялық спутник жүйелерінің радиосигналдарын өңдеу модулі, спутниктер мен ұшқышсыз ұшатын аппараттардың бағдарлану жүйесі және жердегі бағдарлану жүйесінің сынақтары үшін аппараттық-бағдарламалық кешен, спутниктік деректерді беру жүйесі үшін автономды энергиямен жабдықтау подсистемалары, микроспутник қозғалысын басқару және навигация жүйесінің имитациялық моделі және басқа да көптеген жұмыстар жүргізілді.
2018 жылы алғаш рет Қазақстанның ғылыми мақсаттағы KazSciSat-1 космостық аппараты «Falcon 9» (АҚШ) зымыран тасығышымен ұшырылды, ол институтта әзірленген.
— 15 жылдық жұмыс барысында космостехника және технологиялар институтының ғалымдары мен инженерлері космостық техника мен технологиялар, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласында көптеген ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер жүргізді, олардың көпшілігі экономика саласының әртүрлі салаларында қолданыс тапты, — деп әңгімесін жалғастырды Лейла Султанбекова, — соның ішінде Қазақстан Республикасының жоғары дәлдіктегі спутниктік навигация жүйесі үшін 50 дифференциалды станция, суперкомпьютерлер, геодезиялық класс жоғары дәлдіктегі навигациялық жабдық, бірыңғай деректер беру жүйесінің спутниктік терминалы, су есептеу құралдары, психодиагностикалық кешен, ашық тау-кен жұмыстарын диспетчерлеу жүйесінің қозғалмалы объектілерін мониторингтеу кешені, космостық байланыс технологияларын пайдалану арқылы морен көлдерінің жағдайын мониторингтеу бағдарламалық-аппараттық кешені, кен орындары үшін жоғары дәлдіктегі спутниктік позициялау жүйесінің бағдарламалық-аппараттық кешені, ірі масштабтағы жер үсті объектілерінің 3D модельдерін жасау бағдарламалық-аппараттық кешені, мәдени мұра объектілерінің 3D модельдерінің сандық каталогын орналастыру үшін веб-портал жасауға арналған кешенді автоматтандырылған ақпараттық жүйе (Қазақстандық және шетелдік мүсіндер) ГМИ им. Кастеева және басқа жобалар.
ИКТТ қызметкерлері ерекше мақтанышпен ұсынатын екі жоба – мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйе «ЭВАК» және халықаралық тасымалдарды бақылау ақпараттық жүйесі «Транзит».
«ЭВАК» 2019 жылдың қаңтарында пайдалануға енгізілді, оператор ретінде Космостехника институты тағайындалды. ЭВАК былай жұмыс істейді: автомобильге құрылғы орнатылады, ол жүйеде тіркеледі. Бұл құрылғы апат сәтінде автомобильдің координаттарын автоматты түрде анықтап, төтенше жағдай туралы хабарламаны жүйеге жібереді. Оператор шақыртуды қабылдап, оны ҚР ТЖМ және төтенше қызметтерге жібереді.
— Бүгінде ЭВАК жүйесінде 550 мыңнан астам автомобиль тіркелген. Жүйенің іске қосылған сәтінен (алты жылға жуық) біз 2,5 миллионнан астам шақыртуды өңдедік, олардың 5 675-і төтенше жедел қызметтердің араласуын талап етті, — деп бөлісті Лейла Султанбекова. — Басқа жағдайларда жүргізушілер, мысалы, сұрақтар қойды немесе құрылғының жұмыс істеп тұрғанын тексерді. ЭВАК-тың автоматты көмек шақыру функциясы бар екенін атап өткім келеді — ауыр жол-көлік апаттарына қатысушылар жарақаттар немесе шок салдарынан SOS батырмасын баса алмай қалғанда.
ЭВАК жүйесі бойынша шақыру мобильді операторлар үшін басымдықты болып табылады, оны тіпті желі жүктелген кезде немесе телефон қызмет көрсету аймағынан тыс болғанда да береді.
— ЭВАК құрылғыларымен жабдықталған автомобильдер Ақтөбе облысында 2024 жылдың ақпанында болған күшті боран кезінде нағыз құтқарушыларға айналды. Сол кезде жүздеген көлік қармен жабылды, ал ИС ЭВАК «SOS» батырмалары тіркелгендер көмек шақыра алды — тек өздеріне ғана емес, жүйеге қосылмаған басқа автокөлік иелеріне де, — деді институт директоры.
2024 жылдың 30 шілдесінде президент Қасым-Жомарт Тоқаев «2029 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының ұлттық даму жоспарын бекіту туралы» жарлыққа қол қойды, онда көлік-логистика кешенінің тиімділігін арттыру мақсатында цифрлық технологияларды интеграциялау арқылы жүк ағындарын бақылау моделі бөлінген. Осыған байланысты институт тағы бір өз әзірлемесі – 2023 жылдан бастап ұлттық операторы болып табылатын ИС «Транзит» жобасын ең перспективалы жоба есептейді.
ИКТТ-ның ұлттық оператор ретіндегі функцияларын орындау мақсатында 2022 жылдың 19 сәуірінде Еуразиялық экономикалық одақта тасымалдарды бақылау үшін навигациялық пломбаларды қолдану туралы келісімшарт шеңберінде жүйені енгізу жұмыстары жүргізілуде. ИС енгізуден күтілетін әсер: мемлекеттік бюджетке түсетін кірістерді арттыру, қосымша тексерулерді жою арқылы транзиттік тасымалдардың уақытын қысқарту, ЕАЭО ішкі нарығында тауарларды заңсыз айналымын тоқтату, «жалған тасымалдарды» тоқтату.
ИС «Транзит» 2024 жылдың соңына дейін іске қосылады, ел бойынша және автотранспорт өткізу пункттерінде жүйені енгізу жұмыстары жүргізілуде. Келесі кезекте жүк теміржол вагондарына пломбалар орнатыла бастайды.
Жобаның тәуекелдерін азайту және пломбаларға қажеттілікті қамтамасыз ету мақсатында институт инженерлері навигациялық пломба әзірлеу бойынша жұмыс істеп жатыр, патент алынды және құрылғыларды өндіруді бастау жоспарлануда.
«Транзит» ақпараттық жүйесін әзірлеу және енгізу – Космостехника институтының биржада қаржыландыру тартуға шешім қабылдауының себептерінің бірі. «Транзитті» пайдаланудан түсетін кірістер купондарды төлеуді және облигацияларды өтеуді қамтамасыз етуден басқа, ИКТТ-ға өз жобаларын қаржыландыру үшін қор құруға мүмкіндік береді – есептеулер осылай көрсетеді. Оларды жақын арада халықаралық рейтингтік агенттік растай алады, институт кредиттік рейтинг беру қызметтерін алу процедурасын бастады.