Заманауи әлемдегі цифрлық трансформация – әртүрлі салалардағы өзгерістердің маңызды қозғаушы күші, ал денсаулық сақтау осыған жатпайды. Халықтың денсаулығы мен әл-ауқаты мемлекеттер мен олардың үкіметтері үшін басымдық болып табылады, ал зертханалық диагностика сапалы денсаулық сақтауды қамтамасыз етуде маңызды, бірақ әрдайым байқалмайтын рөл атқарады.
Бұл идеяларды Roche Diagnostics Орталық Азия және Кавказдың басшысы Хасан Демирчи 2024 жылдың қыркүйегінде Қазақстанның ұлттық зертханалық медицина форумында пленарлық сессия барысында талқылады.
Roche («Рош») компаниясының негізгі міндеттерінің бірі – фармацевтика мен in vitro диагностика саласындағы жаһандық ойыншы ретінде науқастарға ауруларды диагностикалау және емдеуге арналған заманауи шешімдерді қамтамасыз ету, бұл өз кезегінде адамдардың дені сау өмір сүруіне мүмкіндік береді. Мемлекеттер де осыған қажетті жағдайларды жасау бойынша жауапкершілік көтереді.
2023 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) әлем бойынша диагностикалық әлеуетті күшейтуге бағытталған резолюция қабылдады. Оның мақсаты – зертханалардың материалдық-техникалық базасын жақсарту және диагностикалық шешімдерді дәрігерлік шешім қабылдау процесіне интеграциялау. Бұл кешенді тәсіл, мұнда тек құралдар ғана емес, сонымен қатар зертханалық деректер негізінде негізделген клиникалық шешімдер үшін жүйе құру да маңызды.
Бүгінгі күні клиникалық зертханалық диагностика нәтижелері медициналық шешімдердің 70% -ын қабылдаудың негізі болып табылады. Бұл үлкен жауапкершілік, дәлдік пен жеделдікті талап етеді. Диагноз қою мен пациентті емдеу процесіндегі осындай маңызды үлеске қарамастан, клиникалық зертханалық диагностикаға жұмсалатын шығындардың әлем бойынша орташа есеппен денсаулық сақтау бюджетінің тек 2%-ын құрайды. Бұл диспропорция диагностиканы қаржыландыруды арттыру қажеттілігін білдіреді, бұл тікелей емдеу нәтижелерін жақсартады және қоғамдық денсаулық сақтау сапасын арттырады.
Денсаулық сақтау құқығы – адамның негізгі құқығы, ол 1946 жылғы ДДҰ Конституциясында және 1948 жылғы Адам құқықтарының жалпы декларациясында бекітілген. Мемлекеттер барлық азаматтарға, әлеуметтік мәртебесіне және тұратын жеріне қарамастан, сапалы диагностикаға қолжетімділікті қамтамасыз етуге міндетті. Бұл мәселе жаһандық денсаулық сақтау цифрландыру жағдайында одан да өзекті бола түсуде.
Цифрлық трансформация – кез келген сала, соның ішінде денсаулық сақтау үшін, сынақ әрі қажеттілік. Жасанды интеллектіні (ЖИ) енгізу оның ажырамас бөлігіне айналуда. Соңғы бірнеше жылда ЖИ мүмкіндіктерінің жылдам өсуі байқалуда. Бұл технологиялар енді мәтін, сурет, видео және тіпті музыка жасау деңгейінде, адам жасағаннан ажырату қиын. Бұл сапалы даму медициналық зерттеулер мен диагностикалау үшін жаңа перспективалар ашады.
Бүгінгі күні ЖИ дәрі-дәрмектерді әзірлеуді жеделдетуде және ауруларды болжауда маңызды рөл атқарады. Мысалы, ең ірі биотехнологиялық компаниялардың бірі ЖИ-ны өкпе фиброзына қарсы дәрі жасау үшін қолданды. ЖИ арқасында әзірлеуден клиникалық сынақтарға дейінгі уақыт алты жылдан екі жарым жылға қысқарды. 2023 жылы сынақтардың бірінші кезеңі сәтті аяқталды, қазір екінші кезең жалғасуда. Бұл ЖИ-ның фармацевтикадағы дәстүрлі процестерді қалай өзгертіп жатқанын көрсетеді.
Тағы бір мысал – АҚШ-тың Пенсильвания штатындағы ірі медициналық орталықтағы пилоттық жоба, мұнда болжау алгоритмдерін қолдану колоректальды ракты анықтауда дәстүрлі скрининг әдістерімен салыстырғанда сегіз есе көп жағдайларды анықтауға мүмкіндік берді. Бұл ЖИ-ның ауыр ауруларды диагностикалау мен алдын алудағы зор әлеуетін көрсетеді.
ЖИ технологияларсыз мұндай жетістіктер мүмкін болмас еді. Үлкен деректерді қысқа мерзімде өңдеу медициналық мекемелерге әлем бойынша пациенттердің жағдайын жақсартуға арналған дәл және уақтылы шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.
Roche өз процестеріне ЖИ-ны белсенді түрде интеграциялауда. Компания Pharma AI Readiness Index жаһандық рейтингінде көшбасшылық позицияны иеленіп, ЖИ революциясына жоғары дайындықты көрсетеді. Мысалы, «Талант» критерийі бойынша Roche 80% нәтижесін көрсетеді, бұл ЖИ саласындағы үздік мамандарды тарту және ұстап тұру қабілетін білдіреді. «Орындау» көрсеткіші бойынша компания да сенімді түрде алға жылжып, ЖИ өнімдерін белсенді түрде әзірлеу мен нарыққа шығару арқылы осы саладағы көшбасшылығын растайды.
Дегенмен, прогреске қарамастан, маңызды қиындықтар бар. Денсаулық сақтау саласындағы 97% деректер пайдаланылмайды. Бұл цифрлық трансформацияға кедергі келтіретін негізгі тосқауылдардың бірі, өйткені тек өңделген және қолжетімді деректер дәл және жылдам диагностика, клиникалық зерттеулерді жақсарту және жаңа технологияларды әзірлеу үшін кілт бола алады.
Зертханалық медицина федерациясының президенті Жанар Сулейменова зертханалық инфрақұрылымды жаңарту, цифрлық технологияларды белсенді енгізу және процестерді автоматтандырудың маңыздылығын атап өтті. Оның пікірінше, зертханалардың диагностикаға бірдей тәсілдерін қамтамасыз ету үшін жаңа сапа және аккредитация стандарттарын әзірлеу қажет.
COVID-19 пандемиясы молекулярлық диагностика, экспресс-тесттер және процестерді автоматтандыруды дамытуға түрткі болды. Бұл технологиялар медициналық диагностикаға жаңа көкжиектер ашып, жылдамырақ және дәл нәтижелер алуға мүмкіндік берді, бұл емдеудің тиімділігіне оң әсер етеді.
Roche Diagnostics Орталық Азия және Кавказ, бас кеңсесі Алматыда орналасқан, символикалық түрде Ұлы Жібек жолының дәстүрлерін жалғастыруда, ол ғасырлар бойы осы аймақты әлеммен байланыстырып, білім, тауарлар мен технологияларды алмасу арнасы қызметін атқарды. Бүгінде Roche, осы тарихи жолдарды ұстана отырып, Орталық Азияға заманауи медициналық шешімдер мен технологияларды әкелуде, қазіргі инновацияларды аймақтың бай мұрасымен біріктіруде. Компанияның миссиясы – заманауи диагностиканы науқастарға қолжетімді ету, олардың денсаулығын жақсарту және өмір сапасын арттыру.