Қазақстанда ғылыми этика қағидалары қабылданды.

Құжатта келесі ұғымдар анықталған:

• биоэтика – биомедициналық және гуманитарлық ғылымдарды біріктіретін, өмір ғылымдарының соңғы жетістіктерін қолданудың моральдық, әлеуметтік, құқықтық аспектілерін талдау мақсатында жүргізілетін междисциплинарлық ғылыми бағыт;
• ғылыми этика – ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызмет субъектілері ұстанатын этиканың принциптері, ережелері мен нормаларының жиынтығы;
• ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызмет субъектілері – ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар.

Ғылыми этиканың негізгі принциптері:

• адалдық пен сенімділік;
• зерттеулерді жауапты жоспарлау және жүргізу;
• әділдік;
• объективтілік;
• кәсібилік;
• конфиденциалдылық;
• әлеуметтік дербестік;
• қоғаммен қарым-қатынас;
• заңнаманы сақтау;
• ғылыми этика саласындағы өзін-өзі жетілдіру.

Ғылыми этиканың негізгі нормалары

Ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызмет субъектілері:

• жоспарлау, орындау және ғылыми зерттеулерді бағалау процесінде ғылыми қоғамдастықпен сенімсіз деп танылған әдістерді қолданбайды;
• зерттеулердің методологиясын жазып, оны толық, адал және объективті түрде ұсынады;
• зерттеу процесінде қателерді минимизациялау үшін шаралар қабылдайды, соның ішінде олардың қайталануы мен статистикалық әдістерді қолдану;
• ғылыми зерттеулерді жоспарлау, орындау және бағалау барысында ғылыми қоғамдастықпен сенімсіз деп танылған әдістерді қолданбайды;
• зерттеу нәтижелерін дәл, қателіктер мен (немесе) белгісіздіктерді ескере отырып ұсынады, дұрыс түсіндірілмеуі мүмкін мәлімдемелерді пайдаланбайды;
• зерттеу барысында қателерді минимизациялау үшін шаралар қабылдайды, соның ішінде қайталау мен статистикалық әдістерді қолдану;
• мәлімдеме гипотеза, жартылай немесе толық дәлелденген тұжырым екенін көрсетеді;
• зерттеу нәтижелерін жариялау үшін сапалы рецензиялаумен ғылыми басылымдарды таңдайды, тиісті рецензиялаусыз қолжазбаларды қабылдайтын басылымдардан аулақ болады;
• рецензиялау процесіне адал қатысады, жұмыстарға конструктивті, объективті және бейтарап баға береді;
• оригинал көздерін солай сілтейді, кімнің гипотезалары, идеялары, мәтіндері, суреттері мен ғылыми нәтижелері екендігін түсінікті ету үшін;
• бұған дейін орындалған зерттеулер мен жарияланған нәтижелерді жаңалары ретінде ұсынбайды;
• цитаталар мен ғылыми метрлік көрсеткіштерді арттыру үшін этикаға жат практикаларды қолданбайды;
• автор мен сілтеме көзін көрсетпей мәтін, идеялар, гипотезалар, қорытындылар, зерттеу нәтижелері, графиктер, кодтар, суреттер және авторлардың жұмыстарын пайдаланбауға тиіс, сондай-ақ, мағынасы өзгермей синонимдік алмастырумен авторлардың мәтіндерін пайдаланбауға тиіс, соның ішінде басқа тілден аударылған мәтіндерді, фабрикация мен фальсификацияны қолданбауға тиіс;
• зерттеулеріндегі жарияланымдарында қателер табылған жағдайда, олар зерттеушілерге және (немесе) қоғамға зиян келтірмеу үшін оларды түзету немесе қайтару шараларын қабылдайды;
• зерттеулер жүргізу кезінде қатысушыларға қатысты қауіпсіздік ережелерін және этикалық нормаларды сақтайды;
• биомедициналық зерттеулерді биоэтика комиссиясының оң қорытындысы болған жағдайда жүргізеді;
• зерттеу қатысушыларының қауіпсіздігін және қадір-қасиетін қамтамасыз етіп, оларға хабардар етілген келісім алады;
• тегі, әлеуметтік жағдайы, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, діни сенімі немесе басқа да жағдайларына қарамастан, әрбір ұлттық мәдениет пен азаматтың ерекшеліктері, құндылықтары мен қадір-қасиетін құрметтейді;
• зерттеу қатысушыларының авторлығын әділ бөлуді және олардың үлесін тануды қамтамасыз етеді;
• әріптестер мен зерттеушілерге қатысты кемсітушілік пен қуғындауды болдырмайды;
• ғылыми зерттеулер жүргізу және деректерді интерпретациялау барысында объективтілік пен бейтараптыққа ұмтылады;
• зерттеу нәтижелеріне жеке мүдделердің әсер етуіне жол бермейді;
• қызығушылықтар конфликты болған жағдайда, зерттеу қатысушыларын және мүдделі тұлғаларды хабардар етеді, сондай-ақ этикалық комиссияға жүгінеді;
• ғылыми кеңестер, комиссиялар, сарапшылар мен рецензенттердің объективтілігіне әсер етуі мүмкін әрекеттерден аулақ болады;
• зерттеушілерді объективті және негізді түрде сынға алады, оны құрметті формада, қорлаусыз және қадір-қасиетін төмендетпестен білдіреді;
• зерттеу барысында алынған конфиденциалды ақпаратты таратпайды;
• зерттеу қатысушыларының жеке деректерін олардың келісімінсіз жинамайды және өңдемейді;
• зерттеулер кезінде жеке деректерді қорғауды және «Жеке деректер және оларды қорғау туралы» заңды сақтауды қамтамасыз етеді;
• қоғамның игілігі мен оның тұрақты дамуына ұмтылады;
• ғылым мен технологияларды, ғылыми әдістерді, зерттеу әдістерін насихаттауға қатысады және ғылыми білімді таратуға атсалысады;
• қоғамның игілігі үшін ғылым мен технологиялардың дамуына ықпал етеді;
• ғылыми жұмыстарды жоспарлау кезінде қоғамның сұраныстарын ескереді;
• ғылым мен технология бойынша қоғамдық диалогқа қатысады;
• Қазақстан Республикасының заңнамасын және зерттеулер жүргізілетін елдердің заңдарын сақтайды;
• этикалық принциптердің үздіксіз жетілдірілуіне және дамуына ұмтылады;
• күрделі этикалық жағдайларда конструктивті шешімдер табады.

Ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызмет субъектілері, жеке тұлғалар болып табылатын:

• сынға, өз жұмыстарын конструктивті талқылауға және баламалы көзқарастарға ашық;
• зерттеулерінің қоғам мен қоршаған ортаға ықтимал салдарын түсінеді;
• жұмысты кәсіби біліктілікпен, тиімділікпен және нәтижелілікпен орындайды, кәсібилік деңгейін арттыруға ұмтылады;
• жеке кәсіби біліктілігінің жоғары деңгейін қолдайды, білімдері мен дағдыларын жетілдіреді;
• әріптестеріне қатысты әдептілік танытады, мораль принциптерін, адалдық, парасаттылық және әділдік стандарттарын сақтайды.

Бұл бұйрық 2024 жылдың 7 желтоқсанынан бастап күшіне енеді.

Біз Қазақстанда мемлекеттік-жеке менш